تفکر نقاد (بخش دوم)
تفکر نقاد (بخش دوم)
تفکر نقاد جنگل اندیشه‌ها را هرس می‌کند.
ما با تفکر نقادانه به نحوه فکر کردن‌مان فکر می‌کنیم، به درست و غلط بودن کارهای‌مان، به نحوه عملکردمان و افکار و رفتار را در زندگی روزمره بازبینی می‌کنیم.
خیلی وقتها باورهایمان را بدیهی و واضح فرض می‌کنیم و براساس پیش‌فرض‌هایمان عمل می‌کنیم. حال که می‌خواهیم نقادانه و سنجشگرانه فکر کنیم، باید خودمان را در معرض پرسش‌های متفاوت قرار دهیم، به مسائل معمول شک کنیم و نگاهی دوباره داشته باشیم. دنیا را همان طوری که هست ببینیم نه آن‌طور که دوست داریم و دلمان می‌خواهد.
یک نکته: برخلاف باور عموم، تفکر نقاد به معنای تبدیل شدن به شخصیت همیشه منتقد و معترض نیست و از این مهارت برای مبارزه و تخریب افراد استفاده نمی‌کنیم.
با تفکر نقاد یاد می‌گیریم:
- سؤالات درست بپرسیم
- اطلاعات ضروری را پیدا کنیم
- اطلاعات مربوط را دسته‌بندی کنیم
- با منطق صحیح استدلال کنیم
- در آخر به یک نتیجه قابل اطمینان برسیم.
وقتی براساس تفکر نقاد عمل کنیم؛ موقع مواجه شدن با یک سری داده و اطلاعات، به سرعت آنها را نمی‌پذیریم یا رد نمی‌کنیم، بلکه برای بررسی بیشتر کمی به خود زمان می‌دهیم.
اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم مثل:
- آدمهای معتاد کرونا نمی‌گیرند.
- در فلان بانک 33 درصد سود می‌دهند.
- اگر نفت نداشتیم، مثل ژاپن پیشرفت می‌کردیم.
- بهترین طب، طب سنتی ایرانی است.
ما هر روز در معرض این خبرها قرار می‌گیریم، اما شواهد این خبرها کجاست؟ آیا مدارک علمی و مستند وجود دارد؟
تفکر نقاد کجا کاربرد دارد؟
این مدل فکری روی تغذیه، سبک زندگی، روتین روزانه و تربیت فرزند ما اثر می‌گذارد.
در تغذیه وقتی یک نفر با روپوش سفید در اینستاگرام می‌گوید: “شیر مصرف نکنید” یا “روغن زیتون برای سرخ کردن مناسب است” ما بلافاصله قبول یا رد نمی‌کنیم، بلکه بیشتر بررسی می‌کنیم و بازبینی انجام می‌دهیم.
در مورد تربیت فرزند تفکر نقاد نقش پررنگی دارد؛ شاید شنیده باشید یا خودتان باور داشته باشید که: ” من هیچ‌چیز برای بچه‌ام کم نمی‌گذارم” یا “فرزند من در خانه نباید هیچ‌کاری کند، او فقط باید درس بخواند”. این جمله درست است یا غلط؟ شما موافقید یا مخالف؟ چرا؟ دلیل بیاورید، دلیل شما مهم است.
در مشارکت سیاسی تفکر نقاد تاثیرگذار است: رأی بدهم یا ندهم؟ به چه کسی رأی بدهم؟ دمکراسی با تفکر نقاد معنا پیدا می‌کند. بیایید سطحی نباشیم و عمیق فکر کنیم؛ همان‌طور که کسی با مهارت نوشتن به دنیا نمی‌آید، آموزش می‌بیند و یاد می‌گیرد، ما هم یاد بگیریم که چطور نقادانه فکر کنیم.
مهارت‌های پیش‌نیاز برای تفکر نقاد
- تواضع فکری: ما همه‌چیز را نمی‌دانیم، در خیلی از حیطه‌ها تخصص نداریم و باید یاد بگیریم.
- صداقت فکری: با خودمان شفاف، صادق و روراست باشیم و استانداردها را خودمان هم رعایت کنیم.
- عدالت‌خواهی: به دنبال منافع شخصی نباشیم.
- پشتکار فکری: براساس اصول عقلانی عمل کنیم، به رغم شکست‌ها و مأیوس شدن‌ها.
- شهامت فکری: وقتی فهمیدیم باورمان اشتباه بوده، جرأت اعتراف به آن را داشته باشیم.
- استقلال فکری: با دیگران مشورت کنیم، اما موقع تصمیم‌گیری، مستقل عمل کنیم و فکر خودمان را داشته باشیم.
چگونه موانع تفکر نقاد را رفع کنیم؟
آیا کاری هست که هیچ مانعی در برابر آن وجود نداشته باشد؟ مطمئناً تفکر نقاد از این دست کارها نیست. پس باید از عهده این موانع بربیاییم. ما نمی‌توانیم مشکلی را حل کنیم، مگر آن‌که مسائل پیرامون را بشناسیم.
- گم کردن مسیر: اگر ندانیم به کجا می‌رویم، به مقصد نمی‌رسیم. باید هدف معینی را انتخاب کنیم و برای دستیابی به هدف، یک برنامه عملی طرح‌ریزی کنیم.
- ترس از شکست: این خود شکست نیست که مانع ایجاد می‌کند. ما در عرصه‌های مختلف شکست خورده‌ایم، اما هم‌چنان پیش می‌رویم. مانع اصلی ما پیش‌بینی شکست است. اگر احتمال شکست بدهیم، تمایلی به شروع کار نخواهیم داشت.
- ترس از انتقاد: وقتی ما دوست داریم مورد توجه و تایید قرار بگیریم، از انتقاد و طرد شدن می‌ترسیم. به جای تمرکز روی هدف خود، محتاطانه عمل می‌کنیم؛ در حالیکه باید نوآور باشیم و ایده‌های خود را عملی کنیم.
- اصرار به ادامه مسیر فعلی: وقتی به تمایل خود برای ادامه مسیر سابق تسلیم می‌شویم، یعنی می‌خواهیم در محدوده امن و آسایش خود بمانیم و اسیر یک زندگی بدون خلاقیت شویم. در حالیکه باید ریسک خروج از منطقه امن را بپذیریم و تغییر کنیم.
مزایای تفکر نقاد
داشتن تفکر نقاد یکی از مهمترین مؤلفه‌های رشد و توسعه فردی به شمار می‌آید. این مهارت روشی است برای فکر کردن به هر آنچه که ذهن را مشغول کرده تا به نتیجه مطلوب برسیم.
تفکر نقاد اطلاعات را در ترازوی ذهن سبک‌‌سنگین می‌کند و کفه سنگین‌تر، تصمیم نهایی ما می‌شود.
- آینده‌نگری: ما منتظر نمی‌مانیم که اتفاقی بیفتد، بلکه در فرآیند تصمیم‌گیری، آنالیز مسئله و دستیابی به هدف فعالانه درگیر می‌شویم.
- پرسیدن سؤال خوب: آنتونی رابینز می‌گوید: کسی موفق است که سؤالات خوبی از خود می‌پرسد.
ما هر روزه با موقعیت‌هایی روبرو می‌شویم که نیاز به تصمیم‌گیری دارند. تفکر نقاد کمک می‌کند تا با پرسیدن سؤالات ارزشمند و قابل قبول و بدون در نظر گرفتن احساسات، تصمیم‌گیری کنیم.
- توانایی تفکر واضح و منطقی: این توانایی خوب فکر کردن و حل مسئله برای هر کاری و در هر شغلی که می‌خواهیم انجام بدهیم مهم است.
- مهارت‌های زبانی را افزایش می‌دهد: تفکر نقاد کیفیت صحبت کردن و شیوه بیان ایده‌ها را بالا می‌برد.
- افزایش خلاقیت: ارائه راه حل فقط شامل ایده‌های جدید نیست، بلکه ایده‌های جدید که مفید و مرتبط با کار مورد نظر ما باشد.
- پایه و اساس دمکراسی: مردم باید بتوانند خوب فکر کنند تا در
- امور شخصی و مدنی خود تصمیم بگیرند و به مسائل از زوایای مختلف نگاه کنند.
سخن آخر
احتمالاً در اطرافیان خود دیده‌اید افرادی که از اعتماد اشتباه خود ضربه خورده‌اند. اگر تفکر نقاد داشته باشیم، بی‌جهت به کسی اعتماد نمی‌کنیم. تصمیمات آگاهانه‌ای می‌گیریم که با اهداف و ارزش ما همسو باشد.
البته این را بدانیم که ما انسان هستیم و انسان هم ممکن‌الخطا. ما هم گاهی اسیر باورهای اشتباه می‌شویم و خودخواه و خودمحور عمل می‌کنیم. اما می‌توانیم با تفکر نقاد ذهن خود را تربیت کنیم، با تمرین کردن، از تعصبات و عقاید اشتباه فاصله بگیریم و توانایی درست و منطقی را به کار بندیم.
منابع برای مطالعه بیشتر
- الدر، لیندا و پاول، ریچارد. برگردان: کریمیان، ستاره. تجربه زندگی بهتر با تفکر انتقادی. (1399). انتشارات آذرفر.
- ویلسون، جنیفر. برگردان: شکرنیا، طیبه. تفکر انتقادی. (1399). انتشارات نوژین.
- https://m.youtube.com/watch?v=Dt5NB9NUByM
- https://www.bishtarazyek.com/courses/critical-thinking/
دیدگاهتان را بنویسید