مهارت‌های زندگی

اصطلاح مهارت‌های زندگی به طیف وسیعی از استعدادها و مهارت‌ها اشاره دارد که فرد رفتاری را پیش گیرد که برای سلامت او مفید است و مشکلات و چالش‌های روزمره را مدیریت کند. در نگاه اول به نظر می‌رسد که مهارت‌های زندگی اصطلاح آشنایی است که مدام با آن مواجه می‌شویم و معنی آن کمک به زندگی بهتر است.

اما اگر در گوگل کمی جستجو کنیم، متوجه می‌شویم  که تعاریف متفاوت و متعددی درباره فهرست مهارت‌های زندگی وجود دارد. در اینجا به معرفی چند مهارت از فهرست ده‌گانه‌ای که سازمان بهداشت جهانی (WHO) معرفی کرده است می‌پردازیم:

مهارت خودآگاهی

“من، فائزه قائمی، خودم را از بالا ببینم، به رفتارها و احساساتم آگاه شوم و در هر لحظه از زندگی بدانم دارم چکار می‌کنم.”

95% از رفتارهای ما اتوماتیک انجام می‌شود و ما به آنها آگاه نیستیم. ما متخصص در سرک کشیدن در زندگی دیگران هستیم: همسایه دارد ازدواج می‌کند، همکار می‌خواهد مهاجرت کند، دوست دانشگاه قبول شد، فامیل باردار است یک ماهه… آخر اینها را از کجا باخبر می‌شویم؟

اما اگر این رفتار را نسبت به خودمان داشته باشیم، زندگی‌مان تغییر خواهد کرد. هر شب به خودمان بگوییم: “امروز چکار کردی؟ می‌دانستی اینجا برخوردت مناسب نبود، آنجا خودت را اذیت کردی، می‌توانستی با خودت مهربان‌تر باشی.” به جای چک کردن اخبار و کنجکاوی در زندگی اطرافیان، هر از چند گاهی خودمان را از بالا ببینیم تا به افکار، احساسات و رفتارهایمان آگاه شویم. به محض آگاه شدن، احساس منفی کمرنگ می‌شود و آرام‌تر می‌شویم.

خودآگاهی به ما چه کمکی می‌کند؟

• نیازها و خواسته‌های خود را بشناسیم: “من به شغل نیاز دارم یا می‌خواهم دوستم با من روراست باشد”، تا از راه صحیحی به رفع آنها بپردازیم.
• اهداف‌مان را بشناسیم: “در این رشته تحصیلی مدارج بالاتر بگیرم”، برنامه‌ریزی مطلوبی داشته باشیم.
• نقاط ضعف‌مان را بشناسیم: “آدم زودرنجی هستم یا صبرم کم است”، ارزیابی درست داشته باشیم و آنها را برطرف کنیم.
• نقاط قوت‌مان را بشناسیم: “در سخنرانی خبره هستم”، پرورش بدهیم و تقویت کنیم.
• هیجانات خود را بشناسیم: “الان من ترسیده‌ام، غمگینم یا شاد هستم.” بروز آنها را مدیریت کنیم.
• ارزش‌هایمان را بشناسیم: “ارزش زندگی‌ام به پول هست، ارزش من به پیشرفت شغلی هست.” در شرایط سخت، باثبات و مقتدر بمانیم.
• به هویت برسیم: “جواب سؤال من کیستم را پیدا کنم.” زندگی را سازماندهی کنیم.

این مهارت زندگی یعنی خودآگاهی، توانایی دیدن خود به طور واضح و بدون قضاوت را به ما  می‌دهد. بفهمیم که هستیم، دیگران ما را چگونه می‌بینند و جایگاهمان در دنیا کجاست.

حتی ممکن است چیزی را که در مورد خودمان کشف می‌کنیم  دوست نداشته باشیم، اما خودآگاهی مایه تسلی ماست و باعث می‌شود راضی و شاد باشیم، خلاقیت بیشتری از خودمان نشان دهیم و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشیم.

تمرکز بر افکار

تفکر توانایی ذهنی است که ما برای انجام کارهایی مثل سؤال کردن، ساخت برنامه و یا تصمیم‌گیری استفاده می‌کنیم. از مؤلفه‌های دیگر مهارت‌های زندگی تمرکز بر افکار است، مثل: تفکر نقاد، تفکر خلاق و مهارت حل مسئله.

در مورد تفکر نقاد در مقاله‌ای دیگر مفصل پرداختیم. اما درباره تفکر خلاق: منظور توانایی تولید افکار، ایده‌ها و راه‌حل‌ها است.

تاثیر تفکر خلاق در زندگی

• این مهارت باعث می‌شود محدودیت‌های ذهنی خود را بشکنیم و این تلاش منجر به باز شدن ذهن ما می‌شود.
• کمک به انعطاف‌پذیری بیشتر می‌کند تا در مواجه با چالش‌ها و بحران بتوانیم از جهات مختلف ارزیابی کنیم و با موفقیت از آن گذر کنیم.

برای پرورش خلاقیت چه کنیم؟

• بر نگرش منفی‌گرایانه غلبه کنیم، چون افکار منفی حافظه را ضعیف می‌کند و تأثیر آن از افکار مثبت بیشتر است.
• اعتماد به نفس خود را بالا ببریم، چون اگر به کارایی و درستی تفکر خود اعتقاد نداشته باشیم، فکرمان درست کار نخواهد کرد.
• ترس از شکست را ازبین ببریم، چون وقتی به سراغ ما می‌آید قدرت انجام هر کاری را از ما می‌گیرد.

مهارت حل مسئله

حل مسئله یک روش فعال در دسته بندی مهارت‌های زندگی است و به ما کمک می‌کند به جای پاک کردن صورت مسئله یا اقدامات نامناسب، به شیوه فعالانه‌ای دنبال روش‌های مطلوب حل مشکل باشیم. حل مسئله به این صورت گام به گام، توانایی ما را بهبود می‌بخشد.

گام‌های حل مسئله

• اولین گام این که نگرش حل مسئله داشته باشیم یعنی یک گفتگوی درونی مثبت و آن، این است که مشکلات را بخشی از زندگی بدانیم و باید آرام و خونسرد باشیم.
• دوم این که مشکل دقیقا چیست و برای برطرف کردن ابهام، آن را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنیم.
• با روش بارش فکری می‌توانیم راه‌حل‌های مختلفی را بیاوریم تا از بین آنها گزینه‌های مناسب را انتخاب کنیم.
• اینجا گزینه‌های مناسب را ارزیابی کنیم، فواید و مضرات هر گزینه را لیست کنیم و مناسب‌ترین و بهترین راه حل را انتخاب کنیم.
• آخرین گام، اقدام و اجرای راه حل است. مشخص کنیم چه منابعی لازم داریم، چه کسی باید انجام دهد و چگونه باید اجرا شود.

مهارت‌های ارتباطی

از آنجایی که ما انسان‌ها موجودات اجتماعی هستیم، ارتباط یکی از اجزای مهم زندگی ما می‌باشد. ما با ارتباط، نیازهای عاطفی و اجتماعی خود را برطرف می‌کنیم. برقراری رابطه کارآمد، آموختنی است و با تمرین و ممارست امکان‌پذیر است.

همه ما به شکل‌های گوناگون با دیگران در ارتباط هستیم، حتی صحبت نکردن هم نوعی ارتباط است. در ارتباط سالم افراد می‌توانند در مواقع ضروری به شکل صحیح از دیگران تقاضای کمک و راهنمایی داشته باشند.

بلوغ یک جامعه منوط به سیالیِ ارتباط‌های بین فردی است و افراد آن جامعه، مشاهده‌کننده‌های خوبی هستند و هوش هیجانی بالایی دارند.

مهارت‌های لازم در برقراری ارتباط مؤثر

• در ارتباط مؤثر، پیام‌های غیرکلامی هم مانند پیام کلامی مهم هستند به طوری که عدم هماهنگی در پیام‌های کلامی و غیرکلامی می‌تواند باعث ایجاد سوء تفاهم شود.
• محتوای کلام ما باید برای دیگران، جذاب و خوشایند باشد.
• تماس چشمی هم در برقراری ارتباط خوب تاثیر بسزایی دارد. بهترین تماس چشمی یک ارتباط مداوم و منقطع می‌باشد.
• صحبت یکنواخت موجب خستگی و کسالت دیگران می‌شود. بنابراین با تغییر آهنگ صدای خود می‌توانیم احساسات و هیجانات خود را نشان دهیم.
• استفاده از ژست‌ها می‌تواند در جذاب شدن ارتباط کمک زیادی کند. مثلا بالا بردن دست‌ها نشانه سلام یا خداحافظی است.
• گوش دادن فعال یک فعالیت انتخابی است و روشی برای ایجاد فضای همدلی و درک متقابل است. از اصواتی مثل بله، آهان استفاده کنیم که نشان‌دهنده توجه هستند.
• لبخند زدن بخصوص در لحظه اول ملاقات اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و نشان‌دهنده صمیمیت و احترام است.
• ابراز احساسات هم یکی از عوامل مؤثر در برقراری ارتباط است، یعنی تشخیص دقیق احساسات طرف مقابل و برجسته کردن آنهاست. یادمان باشد به دیگران با این هدف گوش دهیم که درکشان کنیم.

فرجام سخن

مهارت‌های زندگی برای سلامت فردی و موفقیت حرفه‌ای بسیار ضروری هستند. اکنون زمان آن فرا رسیده است با اطمینان با چالش‌های زندگی مواجه شوید و در بهبود کیفیت زندگی مصمم باشید. این مهارت‌ها فرآیندی ادامه‌دار در مسیر رشد فردی است. هرگز از یاد گرفتن بازنایستید تا همواره در حال رشد و شکوفایی باشید.

منابع برای مطالعه بیشتر

1. عرب کلمری، مهدی و حسینی سیاهدشتی، انتظار. مهارت‌های زندگی. (1403). نشر برگ و باد.
2. کونکه، الیزابت. برگردان: سلیمانی، حسین. مهارت‌های ارتباطی. (1396). انتشارات آوند دانش.
3. میرزائی، زینب. مهارت‌های زندگی (مهارت‌های رفتاری ویژه بزرگسالان). 1400. انتشارات امید سخن.
4. https://www.aparat.com/v/oKU8d
5. https://motamem.org/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C/